"Hallo, hier Hilversum, hier is de VARA, hier is de omroep van het vrije woord". Zo maakten Nederlandse huiskamers in de vooroorlogse jaren kennis met de nieuwe omroep. Precies een eeuw geleden, op 1 november 1925, werd in Amsterdam arbeidersomroep de Vereniging van Arbeiders Radio Amateurs (VARA) opgericht.
Na de fusie in 2014 met BNN ging de omroep verder onder de naam BNNVARA. Vannacht viert de omroep het 100-jarig bestaan met een zeven uur durende marathonuitzending op NPO1. Presentatoren Astrid Joosten en Erik Dijkstra ontvangen programmamakers van toen en nu, onder wie Jan-Willem Roodbeen, Jack Spijkerman, Cornald Maas, Inge Diepman en Gijs Groenteman.
Beroemde programma's uit het VARA-verleden passeren de revue, zoals de uitzending van De Schreeuw van de Leeuw in 1992 met René Klijn, waarin de zanger openhartig aan Paul de Leeuw vertelde over zijn ziekte aids. Ook In de Rooie Haan komt langs. Vanaf het prille begin in 1974 was Felix Meurders betrokken bij dit roemruchte en veelbeluisterde radioprogramma op zaterdagmiddag. Hij werkte er zo'n dertien jaar aan mee.
"Het idee voor het eerste politieke radiocafé van Nederland was bedacht door Jan Nagel en André van der Louw", zegt Meurders. Van der Louw zat in de top van de PvdA en had veel politieke contacten, ook met ministers uit het kabinet-Den Uyl. "Daar heeft In de Rooie Haan van geprofiteerd: veel ministers en Kamerleden kwamen in het radioprogramma als eerste hun beleidsplannen presenteren, daar maakten wij nieuws mee."
Daardoor openden de kranten op maandagochtend vaak met dat nieuws. "Het was een waanzinnig populair programma", zegt Meurders. "Waar niet alleen gelijkgestemden werden uitgenodigd." Ook de welbespraakte jonge VVD-leider Hans Wiegel was regelmatig te gast. "Als hij werd uitgejoeld door het publiek, was hij vaak op z'n best."
De VARA is volgens Meurders altijd een progressieve omroep geweest, die is meegegaan met de tijdsgeest. "Van oorsprong was de omroep nauw gelieerd aan de PvdA, maar daar heeft Marcel van Dam als VARA-voorzitter bij zijn aantreden een eind aan gemaakt."
Van Dam werd VARA-voorzitter in 1985. De ontzuiling van de VARA begon echter al eerder. Vanaf 1969 richtte de VARA zich op een bredere doelgroep dan de sociaaldemocratische zuil. Vóór die tijd zat de PvdA in het VARA-bestuur en bepaalde de koers mee.
Kinderen voor kinderen
Een andere belangrijke verandering was de fusie met BNN. BNN begon als televisieprogramma bij Veronica en ontwikkelde zich tot een publieke omroep gericht op jongeren tot 35 jaar. "Er kwam een hele jonge nieuwe groep programmamakers binnen", zegt Meurders. "Zij hadden totaal andere interesses, de onderwerpen waren meer op leefstijl gericht. In het begin waren BNN en VARA dan ook echte tegenpolen."
Beroemde programma's van de VARA waren onder meer Kopspijkers, De Sterrenshow, Koning Klant, Zembla, Zo is het toevallig ook nog eens een keer, Kinderen voor Kinderen, Nova, De Wereld Draait Door en de praatprogramma's van Sonja Barend. En Kassa, dat al 35 jaar misstanden en oneerlijke praktijken blootlegt, en nog steeds een invloedrijk consumentenprogramma is.
"We stonden aan de wieg van het Bel-me-niet-register", zegt Meurders, die jarenlang het boegbeeld was van Kassa. "Dankzij dit register word je als consument niet meer rond etenstijd gebeld door allerlei bedrijven. Daarnaast hebben we ook hilarische uitzendingen gemaakt waarin kijkers op onze kosten instanties belden en de wachttijd noteerden. Soms zaten ze meer dan een uur in de wacht. De Belastingdienst spande de kroon."
Volgens Amber Kortzorg, de huidige presentator van Kassa, heeft de VARA altijd een unieke plek gehad in het omroepstelsel. "Het gaf al vroeg een podium aan vrouwen, arbeiders en burgers die niet vanzelfsprekend gehoord werden."
Denk bijvoorbeeld aan het feministische radioprogramma Hoor Haar met Hanneke Groenteman, waarin onderwerpen werden behandeld die destijds nog onderbelicht bleven, zoals vrouwenemancipatie. "Die maatschappelijke betrokkenheid loopt nog steeds als rode draad door BNNVARA heen."
Vannacht tussen middernacht en 7.00 uur komen in de 'De nacht van 100 jaar BNNVARA' ook hedendaagse programma's met veel maatschappelijke impact aan het bod. Denk aan BOOS van Tim Hofman en Spuiten en Slikken.
Voor Kortzorg is het 100-jarig bestaan van de omroep een feestdag, maar met een zwart randje. Door de bezuinigingen van 160 miljoen euro bij de NPO dreigen programma's te verdwijnen. Ze vreest dat vooral titels die informeren en mensen bewust maken zullen wegvallen. Met name de programmering van NPO2 gaat op de schop. "Het gevaar bestaat dat de nadruk steeds meer komt te liggen op kijkcijfertoppers die het goed doen en concurreren met streamingdiensten als Netflix."
Dat is jammer, vindt Kortzorg, omdat programma's die een vuist maken tegen de grote machten en fungeren als de ogen en oren van de burger, juist belangrijk zijn. "Ze zorgen voor democratische controle, en dat is actueler dan ooit. Mensen hebben behoefte aan betrouwbare media die niet sturen op klikcijfers, maar op waarheidsbevinding."
Reactie plaatsen
Reacties